Probiotyki

„Najlepszy przyjaciel zdrowia”

Korzystne oddziaływanie na zdrowie (organizmów) bakterii wytwarzających kwas mlekowy, jako pierwszy zauważył rosyjski mikrobiolog Ilja Miecznikow pod koniec XIX wieku. Sugerował on, że spożywanie produktów zawierających „bakterie mlekowe” może prowadzić do „wszczepienia” w przewodzie pokarmowym pożytecznych drobnoustrojów, które zastąpią patogeny. Dla określenia takich drobnoustrojów w 1965 r. wprowadzono nazwę probiotyk. Pochodzi ona od greckich słów „pro biosie” – dla życia.

Wiadomości ogólne

Według definicji WHO/FAO – probiotykiem są żywe organizmy, które podane w odpowiedniej ilości oddziaływają korzystnie na organizm gospodarza.
Za preparat lub produkt probiotyczny uważa się taki, który zawiera wystarczającą ilość żywych, ściśle określonych drobnoustrojów, powodujących zmianę mikroflory w odpowiednich miejscach organizmu gospodarza (przez implementację lub kolonizację) i dzięki temu wywierających korzystny wpływ na jego zdrowie.
Pojęciami związanymi z nazwą „probiotyk” są nazwy „prebiotyk” i „synbiotyk”

Prebiotykiem nazywamy substancję będącą składnikiem żywności, która korzystnie wpływa na zdrowie poprzez selektywną stymulację wzrostu jednego lub więcej gatunków bakterii zasiedlających jelito grube gospodarza, np. rozpuszczalne błonniki pokarmowe (pektyny np. z jabłka, grapefruita, płatków owsianych).

Synbiotyk – to kombinacja prebiotyku z probiotykiem.
Zachowanie właściwej równowagi flory jelitowej może być regulowane poprzez odpowiednią dietę wraz z ewentualną suplementacją probiotyków i/lub prebiotyków. Wszystkie wyselekcjonowane szczepy drobnoustrojów probiotycznych, które po podaniu doustnym mają korzystnie oddziaływać na zdrowie, muszą posiadać kilka podstawowych cech, są to:

• pochodzenie od człowieka,
• możliwość przylegania do komórek nabłonka jelit (zdolność adhezji),
• trwała kolonizacja przewodu pokarmowego,
• brak metabolitów toksycznych dla człowieka,
• odporność na kwaśne środowisko żołądka oraz środowisko żółci,
• działanie antagonistyczne w stosunku do drobnoustrojów chorobotwórczych przewodu pokarmowego.

Rola naturalnej flory jelitowej

Oddziaływanie na cały organizm fizjologicznej flory jelitowej jest naprawdę ogromnie istotne i nie do przecenienia. Jego zakres obejmuje:

• Wytwarzanie przez bakterie jelitowe substancji, które hamują lub zabijają patogenne drobnoustroje, np. kwasy organiczne, nadtlenek wodoru i bakteriocyny.
• Hamowanie wzrostu bakterii patogennych przez stwarzanie niekorzystnych warunków środowiska (kwaśne pH) i stymulację perystaltyki jelit.
• Działanie cytoprotekcyjne, pobudzające procesy regeneracji nabłonka jelit, dzięki wytwarzaniu substancji takich jak arginina, cysteina i glutamina.
• Wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (np. octowego, propionowego, masłowego), które są materiałem energetycznym dla nabłonka jelita grubego.
• Uczestnictwo w procesie trawienia pokarmów zawierających laktozę, oligosacharydy i niektóre rodzaje błonnika.
• Wytwarzanie witamin: B1, B2, B12, K.
• Ułatwianie wchłaniania wapnia.
• Stymulowanie aktywności układu immunologicznego.
• Działanie antykancerogenne na zasadzie hamowania procesów gnilnych, w których wytwarzane są nitrozaminy.
• Obniżanie poziomu cholesterolu we krwi dzięki przetwarzaniu go poprzez niektóre bakterie w sterole.

Na podstawie przeprowadzonych wielu badań klinicznych i analiz wiadomo dzisiaj, że określone i zdefiniowane szczepy bakterii probiotycznych korzystnie wpływają na zmniejszenie dolegliwości związanych z zaparciami, biegunkami, rakiem okrężnicy, zaburzeniami systemu odpornościowego czy patogenami zawartymi w żywności. Probiotyki zmniejszają populację patogennych bakterii, ograniczając możliwość wystąpienia reakcji zapalnych i alergicznych poprzez konkurencję z bakteriami patogennymi o miejsce i substancje odżywcze. Poprawiają motorykę jelit poprzez intensyfikację transportu międzykomórkowego wapnia i magnezu. Obniżają pH treści jelitowej poprzez fermentację węglowodanów, produkcję kwasów organicznych i krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Hamują syntezę kwasów tłuszczowych w wątrobie oraz wchłanianie glukozy w jelitach. Działają korzystnie na układ immunologiczny poprzez stymulację różnicowania limfocytów, zwiększenie syntezy przeciwciał oraz zwiększenie ilości i aktywności komórek żernych (fagocytów).

Inne zastosowania

Zakażenia wywołane przez Helicobacter pylori

Gram-ujemna beztlenowa pałeczka z gatunku Helicobacter pylori, może powodować wrzody żołądka i dwunastnicy oraz niektóre nowotwory żołądka. Przeprowadzone badania sugerują, że wybrane probiotyki wykazują działanie antagonistyczne wobec tego drobnoustroju i mogą prowadzić do eliminacji pałeczek H. pylori z flory bakteryjnej, obniżyć ich liczbę i/lub ograniczyć stan zapalny.

Stany zapalne jelit

Badania wskazują na korzystne działanie probiotyków w różnych stanach zapalnych toczących się w obrębie jelit. Bakterie probiotyczne wykazały skuteczne działanie zarówno w leczeniu, jak i zapobieganiu remisjom stanów zapalnych jelit. Z badań wynika, że probiotyki zawierające jeden szczep bakterii, są mniej skuteczne niż zawierające dwa szczepy i więcej szczepów. Probiotyki mogą działać tez skutecznie w przypadkach nieswoistych zapaleń jelit. Badania sugerują, że to właśnie zmniejszenie liczby pałeczek Lactobacillus i Bifidobacterium w obrębie przewodu pokarmowego może prowadzić do rozwoju tego typu zapalenia jelit.

Probiotyki w zapobieganiu powikłaniom w chirurgii

Opisywano wpływ probiotyków w zapobieganiu zakażeniom chirurgicznym. W badaniach podawanie probiotyków działało korzystnie u pacjentów poddanym operacjom w obrębie jamy brzusznej w tym resekcji wątroby, trzustki lub żołądka, u których zmniejszyła się częstość powikłań. Ponadto pacjenci rzadziej wymagali antybiotykoterapii i krócej byli hospitalizowani.

Probiotyki w profilaktyce i leczeniu zakażeń w obrębie dróg moczowo-płciowych

Szczepy probiotyczne z rodzaju Lactobacillus charakteryzują się dużą zdolnością do adhezji komórek nabłonka pochwy i dróg moczowych, tworząc w ten sposób warstwę ochronną, która zabezpiecza przed kolonizacją drobnoustrojów patogennych. To ta cenna zdolność czyni je tak użytecznymi w przypadkach zakażeń dróg moczowo-płciowych.

Probiotyki w leczeniu chorób skóry

Doświadczenia wykazały skuteczność działania preparatów zawierających bakterie probiotyczne w leczeniu i zapobieganiu łuszczycy oraz w przypadku atopowego zapalenia skóry.

Probiotyki w nietolerancji laktozy i alergii

Przeprowadzone badania wskazują na znaną skuteczność działania preparatów probiotycznych w leczeniu alergii związanych z żywnością. Probiotyki są zdolne do wytwarzania enzymów ułatwiających trawienie i wchłanianie laktozy i produktów mlecznych. Mogą też być pomocne dla osobników, które nie wytwarzają dostatecznej ilości tego enzymu lub nie tolerują laktozy.

Przeciwnowotworowe działanie probiotyków

Probiotyki były badane pod kątem możliwości zastosowania ich w profilaktyce nowotworu jelita grubego. Fizjologiczna flora przewodu pokarmowego wykazuje działanie przeciwnowotworowe dzięki wytwarzaniu enzymów, które umożliwiają transformację prokarcinogenów do aktywnych karcinogenów. Wyniki badań wskazują, że probiotyki mogą hamować wzrost bakterii odpowiedzialnych za konwersję prokarcinogenów do karcinogenów lub wiązać i inaktywować karcinogeny.

Działanie immunostymulujące

Bakterie probiotyczne kwasu mlekowego znane są z oddziaływania na układ odpornościowy. Powodują one odpowiedź immunologiczną swoistą i nieswoistą. Probiotyki Lactobacillus i Bifidobacterium zwiększają aktywność fagocytarną leukocytów krwi obwodowej. Nasilanie odpowiedzi immunologicznej zależy od ilości mikroorganizmów probiotycznych i od tego czy są żywe, czy martwe. Niektóre probiotyki stymulują wytwarzanie przeciwciał IgA, które mogą chronić przed chorobami przewodu pokarmowego. Działanie probiotyku na organizm, które zwiększa jego odporność, wpływa na istotne zmniejszenie i ograniczenie stosowań antybiotykoterapii.

Wpływ probiotyka na poziom lipidów

Autorzy badań opisują wpływ badań na obniżenie poziomu cholesterolu. W badaniach uzyskano obniżenie o 5 % zarówno stężenia cholesterolu całkowitego jak i cholesterolu LDL (złego cholesterolu). Podczas stosowania u zwierząt zaobserwowano zwiększenie wydalania cholesterolu po stosowaniu probiotyków.

Wpływ probiotyków na ciśnienie krwi

Badania przeprowadzone na pacjentach z chorobą nadciśnieniową wykazały, że probiotyki przyczyniają się do obniżenia ciśnienia krwi.

PODSUMOWANIE:

Probiotyki stosowane są w:

• alergii, szczególnie w atopowym zapaleniu skóry,
• biegunce podróżnych,
• ostrej biegunce,
• dysbakteriozie różnego pochodzenia,
• ostrym zapaleniu żołądka i jelit,
• w celu obniżenia cholesterolu we krwi,
• w celu zapobiegania nowotworom,
• w celu złagodzenia skutków nietolerancji laktozy,
• w celu zwiększenia odporności organizmu,
• zakażeniach dróg oddechowych,
• zakażeniach wywołanych przez Helicobacter pylori,
• zapobieganiu niektórym zakażeniom bakteryjnym i grzybiczym,
• zapobieganiu i leczeniu zakażeń dróg moczowo-płciowych,
• zespole jelita drażliwego.